مروری کوتاه اما جامع بر تاریخچه، معنا و تحول این دو رسم میدهم:
۱. ریشه تاریخی چراغانی
چراغانی در ایران پیشینهای کهن دارد؛ از دوران باستان، ایرانیان در جشنهایی مانند نوروز و مهرگان، خانهها و معابر را با چراغ، آتش و مشعل روشن میکردند.
در دوره اسلامی، این سنت با مفاهیم نور الهی، هدایت و شادی مذهبی پیوند خورد. در نتیجه، چراغانی به عنوان نشانهای از شکرگزاری و بزرگداشت ایام مبارک، جایگاه خاصی یافت.
۲. چراغانی در فرهنگ اسلامی
در اسلام، «نور» مفهومی مقدس است:
«اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» (سوره نور، آیه ۳۵)
بنابراین، روشن کردن چراغها در جشن میلاد پیامبر (ص)، ائمه (ع)، و بهویژه در نیمه شعبان، نمادی از گرامیداشت نور هدایت و ظهور منجی موعود (عج) است.
به همین دلیل، در سراسر دنیای اسلام – از ایران و عراق تا پاکستان و لبنان – چراغانی، آذینبندی و نورپردازی، جزء لاینفک جشنهای مذهبی است.
۳. آذینبندی؛ هنر شادی مذهبی
آذینبندی به معنی تزئین معابر، مساجد، حسینیهها و خانهها با پرچمها، پارچههای سبز و سفید، ریسههای نوری، گل و کتیبههای مذهبی است.
در نیمه شعبان، رنگهای سبز (امید و ظهور) و سفید (نور و پاکی) بیش از همه استفاده میشوند.
در شهرهایی مثل قم، مشهد، کرمان و بم، آذینبندی خیابانها و میادین در این شب به اوج خود میرسد.
۴. چراغانی و آذینبندی در نیمه شعبان
نیمه شعبان (۱۵ شعبانالمعظم) روز میلاد حضرت مهدی (عج) است و از دیرباز یکی از شادترین اعیاد مذهبی شیعه به شمار میرود.
مردم برای این شب:
- خانهها و کوچهها را چراغانی میکنند،
- جلوی در منازل شمع یا چلچراغ میگذارند،
- پرچمهای سبز و بنرهای «یا صاحبالزمان (عج)» نصب میکنند،
- خیابانها با ریسههای نوری و لامپهای رنگی آذین میشود،
- و صدای سرود و مولودی در فضا طنینانداز است.
۵. تحول در دوره معاصر
در گذشته، چراغانی با شمع، فانوس و قندیل انجام میشد.
در دهههای اخیر، با پیشرفت صنعت برق و نورپردازی، این رسم به صورت نورافشانی مدرن، چلچراغهای شهری، نئوننویسی مذهبی و حتی نورپردازی دیجیتال در میادین و مساجد ادامه یافته است.
در بسیاری از شهرها، شهرداریها و نهادهای فرهنگی، برنامهریزی رسمی برای آذینبندی و نورپردازی عمومی در نیمه شعبان دارند.
۶. پیوند با فرهنگ تمدن اسلامی
چراغانی و آذینبندی در نیمه شعبان نهفقط یک سنت زیباییشناختی، بلکه بخشی از فرهنگ تمدن اسلامی است؛ زیرا:
- نماد امید به ظهور عدالت جهانی است.
- وحدت اجتماعی و همدلی مردم را نشان میدهد.
- فضای شادی مشروع و معنوی در جامعه ایجاد میکند.
- و با استفاده از هنر نور و تزئین، زیبایی ایمان را به نمایش میگذارد.
